Những rạn san hô nhiều màu sắc tại khu vực thắng cảnh quốc gia Hòn Yến, xã An Hòa Hải (Tuy An, Phú Yên). (Ảnh: Phạm Cường/TTXVN)

Năm 2018, quần thể Hòn Yến được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích danh thắng cấp quốc gia. Việc bảo vệ môi trường sinh thái và rạn san hô ở Hòn Yến không chỉ làm đẹp thêm cho danh thắng này, mà còn góp phần tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương.

Quần thể Hòn Yến thuộc địa bàn thôn Nhơn Hội, xã An Hòa, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên. Ở đây có hệ sinh thái phong phú cả dưới nước lẫn trên cạn, tính đa dạng sinh học cao. Đặc biệt, hệ sinh thái rạn san hô rất đa dạng, phong phú với 17 loài phân bố trên diện tích khoảng 12,71ha. San hô ở Hòn Yến nhiều màu sắc, gắn với đặc điểm địa chất, địa mạo,... tạo nên nét đặc trưng riêng và trở thành biểu tượng riêng cho tỉnh Phú Yên.

Kết quả nghiên cứu của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga (Bộ Quốc phòng) đã ghi nhận có 22 loài san hô thuộc 7 họ tại Hòn Yến. Nhiều loài chỉ được ghi nhận ở vùng biển tỉnh Phú Yên. Điển hình đó là san hô mềm thuộc họ Alcyoniidae và san hô lỗ đỉnh (chi Lobophytum)..

Chính vì những giá trị độc đáo này nên các chuyên gia đã có nhiều nghiên cứu để thành lập các khu bảo tồn, bảo vệ hệ sinh thái trên vùng biển tỉnh Phú Yên.

Từ tháng 8/2020 đến tháng 9/2022, Quỹ Môi trường toàn cầu - Chương trình các dự án nhỏ tại Việt Nam thuộc Chương trình phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) đã tài trợ tỉnh Phú Yên thực hiện dự án tăng cường năng lực cộng đồng trong bảo tồn quần thể rạn san hô Hòn Yến, huyện Tuy An.

Tổng kinh phí thực hiện dự án gần 3,2 tỷ đồng. Trong đó, GEF SGP/UNDP tài trợ gần 1,1 tỷ đồng; Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga (Bộ Quốc phòng) tài trợ 900 triệu đồng và Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Yên đối ứng gần 1,2 tỷ đồng.

[Phú Yên: Hệ sinh thái san hô Hòn Yến bị hư hại, suy giảm nghiêm trọng]

Theo ông Huỳnh Văn Dũng, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Phú Yên, Phó Ban điều hành dự án, mục tiêu quan trọng nhất của dự án này là nâng cao nhận thức và năng lực cộng đồng trong quản lý, khai thác tài nguyên biển, bảo vệ hệ sinh thái. Đặc biệt, người dân được giao quyền quản lý, bảo vệ môi trường, bảo vệ hệ sinh thái san hô Hòn Yến. Đối tượng hạt nhân là 19 thành viên tổ hợp tác, 20 tuyên truyền viên cộng đồng và cán bộ trong hệ thống chính trị của xã An Hòa Hải, huyện Tuy An.

Đoàn viên thanh niên tỉnh Phú Yên tham gia dọn dẹp vệ sinh môi trường tại danh thắng quốc gia Hòn Yến. (Ảnh: Tư liệu/TTXVN)

Dự án đã tổ chức nhiều buổi tuyên truyền, tập huấn nhằm cung cấp kiến thức cơ bản về quản lý tài nguyên biển, bảo vệ môi trường biển, lợi ích về bảo tồn và khai thác bền vững hệ sinh thái. Các thành viên tham gia dự án đã trực tiếp tuyên truyền cho 1.025 hộ dân ở thôn Nhơn Hội và Hội Sơn (xã An Hòa Hải).

Anh Phạm Đình Long (ở thôn Nhơn Hội) chia sẻ lúc đầu người dân ở đây cũng thấy bất tiện, không thoải mái. Nhưng khi được tuyên truyền, nhìn thấy mọi người cùng đi nhặt rác bỏ vào thùng, dần dần người dân thay đổi nếp nghĩ. Bây giờ bà con trong thôn vận động nhau không vứt rác ra biển, đi chợ hạn chế dùng túi nylon, đồ nhựa một lần...

Khi nhận thức về việc giữ gìn môi trường được thay đổi, người dân ở khu vực ven biển Hòn Yến đã tích cực tham gia phân loại rác thải tại nguồn; trồng hàng trăm cây xanh tạo cảnh quan; thí điểm nuôi trùn quế xử lý rác thải hữu cơ...

Theo ông Huỳnh Vũ Minh, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã An Hòa Hải, trước đây, người dân sinh sống gần khu vực Hòn Yến có thói quen vứt rác ra biển. Qua việc tuyên truyền vận động, người dân đã dần ý thức được việc xử lý rác thải nên đến nay cơ bản đã chấm dứt được tình trạng trên. Môi trường, nước biển ở Hòn Yến đã dần xanh, sạch đẹp trở lại.

Theo Trung tá, Tiến sỹ Hoàng Thị Thùy Dương, Trung tâm Nhiệt đới Việt Nga, hiện trạng trước đây cho thấy các rạn san hô Hòn Yến đã bị tác động do yếu tố tự nhiên (bão biển đánh gãy) và phần lớn tác động tiêu cực từ con người (ô nhiễm môi trường, dẫm đạp, khai thác thủy sản)...

Dự án Hòn Yến Phú Yên được triển khai hai năm qua đã kịp thời kiềm chế được sự suy thoái này. Muốn bảo tồn được rạn san hô Hòn Yến lâu dài, cần tiếp tục có sự vào cuộc đồng bộ của các nhà khoa học, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư. Đầu tiên là phải bảo vệ san hô khỏi các tác động từ bên ngoài; tôn trọng quá trình phục hồi và phát triển tự nhiên của rạn san hô. Tiếp đến là khoanh vùng, lựa chọn những khu vực cần bảo tồn cấp bách để thiết lập khu bảo tồn san hô Hòn Yến.

Đoàn viên thanh niên tỉnh Phú Yên tham gia dọn dẹp vệ sinh môi trường tại danh thắng quốc gia Hòn Yến. (Ảnh: Tư liệu/TTXVN)

Ngoài các hoạt động từ sự hỗ trợ của UNDP, Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Yên đang tích cực thực hiện việc đánh giá hệ sinh thái san hô Hòn Yến và một số khu vực trên địa bàn tỉnh để lập các phương án bảo tồn; tu bổ, tôn tạo khu danh lam thắng cảnh quần thể Hòn Yến.

Phương án bảo tồn hệ sinh thái san hô Hòn Yến đã xác lập 4 vùng chức năng gồm vùng lõi (17,69ha) được bảo vệ nghiêm ngặt hạn chế tối đa những tác động; vùng đệm B1 với (22,5ha) được xác lập là phân khu liên kết du lịch và nghiên cứu địa chất; vùng đệm B2 (khoảng 20ha) phát triển nuôi ương tôm hùm nhằm đảm bảo thu nhập cho cộng đồng dân cư; vùng đệm B3 (8,35ha) là khu dịch vụ hậu cần nghề cá.

Ông Lê Tấn Hổ, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Yên, khẳng định tỉnh sẽ nỗ lực hết sức để bảo vệ sự phát triển các hệ sinh thái tự nhiên có giá trị như san hô Hòn Yến. Việc bảo tồn môi trường tự nhiên là rất lâu dài và cần sự chung tay của cả cộng động đồng xã hội. Nếu chúng ta làm tốt việc bảo tồn thì các giá trị thiên nhiên này sẽ mang lại lợi ích rất lớn.

Quần thể Hòn Yến với thế mạnh là một danh thắng quốc gia có hệ sinh thái san hô đẹp và đa dạng. Nhiều mô hình phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường đang được chính quyền địa phương hướng dẫn người dân thực hiện. Đặc biệt là việc xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trưng gần gũi với thiên nhiên.

Dự án Hòn Yến, Phú Yên đã hướng dẫn cho 30 hộ dân địa phương thực hiện một số mô hình sinh kế mới theo hướng dịch vụ du lịch cộng đồng như mô hình sản xuất nước tẩy rửa sinh học; mô hình nuôi trồng hoặc đánh bắt thủy sản tự nhiên; mô hình nuôi cấy, chăm sóc san hô...

Theo ông Trần Đình Luân, Tổng Cục trưởng Tổng Cục thủy Sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), bảo tồn hệ sinh thái san hô của Hòn Yến có thể gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới; xây dựng mô hình sinh kế mới như du lịch nông thôn, du lịch làng nghề. Điều này cũng giúp chúng ta tích hợp được nhiều nguồn lực khác nhau để thực hiện việc bảo tồn và đa dạng sinh vật biển. Từ đây, cộng đồng dân cư có thể phát huy tối đa được các giá trị kinh tế từ hệ sinh thái rất đặc thù của địa phương.

Việc bảo tồn đa dạng hệ sinh thái san hô Hòn Yến gắn với du lịch sẽ góp phần xây dựng hình ảnh địa phương và là điểm nhấn cho vẻ đẹp của biển Việt Nam./.