Bức tranh sen vẽ ở chốn lao tù

Báo Giác ngộ - cơ quan ngôn luận của Giáo hội Phật giáo Việt Nam từng có bài viết về thầy Thích Thiện Tâm, một tu sĩ người Mỹ gốc Việt, đang tham gia công tác xã hội - đem Phật pháp đến với tù nhân ở nhiều bang của Hoa Kỳ.

Nói về giá trị hạnh phúc trên nước Mỹ, thầy Thích Thiện Tâm chia sẻ: “Người Mỹ rất chú trọng đến hạnh phúc trong đời sống. Với họ, nhìn chung hạnh phúc có mặt khi có được một cuộc sống vật chất đầy đủ, có công ăn việc làm và một gia đình ấm áp trong một căn nhà thuộc sở hữu của mình. Khi nhìn vào xã hội Mỹ qua phim ảnh, âm nhạc, ai cũng tưởng rằng nước Mỹ là thiên đường và rất nhiều người mong muốn đến sống ở đất nước này.

Tuy nhiên, nghiên cứu có tên Unhappiness and Pain Modern American (tạm dịch: Người Mỹ đương đại đau đớn và không hạnh phúc) của hai học giả David Blanchflower và Andrew Oswald về hạnh phúc của người Mỹ, phát hành tháng 11/2017 cho thấy đa số người Mỹ không có hạnh phúc, từ phân tích dữ liệu của năm 2016 so với năm 1996. Điều đáng quan tâm hơn là 34% người Mỹ sống trong đau khổ vì thân bệnh - tỷ lệ cao nhất so với tất cả quốc gia ở Tây Âu. Nhiều người vì suy nghĩ hạnh phúc gắn liền với danh, sắc, tài… đã trở nên buông thả, đã đánh mất cái mình đang có là sức khỏe, sự bình an nơi tâm, mái ấm của mình đang có. Có thể nói, người dân Mỹ trình độ học vấn thấp hay cao đều phải đối diện với những mối lo lắng riêng của mình từ mưu sinh cho đến những bất an về tình hình xã hội, những điều làm họ không cảm nhận được hoặc đánh mất hạnh phúc trong cuộc sống mỗi ngày dù mặt bằng đời sống vật chất của người dân nước này khá cao”.

Nói về việc nhiều năm đem giáo lý Phật đến với tù nhân ở nhiều bang trên nước Mỹ giúp những người trong chốn lao tù cải thiện tinh thần (một biểu hiện của hạnh phúc), thầy Thích Thiện Tâm cho biết, từ những giáo lý căn bản của Phật giáo và thiền chánh niệm rất nhiều tù nhân đã tìm được niềm vui - có thể nói là hỷ lạc, từ bên trong nhờ sự thiền tập của bản thân. Các tù nhân biết nương vào chánh niệm, tỉnh giác để “nhìn thấy” những cảm thọ và cảm xúc đang liên tục khởi sanh bên trong họ và tìm được cách “giải quyết” những buồn phiền hay tức giận của mình. Và điều tuyệt vời nhất là họ kiểm soát mình tốt hơn, tránh được những cuộc cãi vã vô ích hay ẩu đả với các bạn tù, quản ngục.

“Tôi đã thật hạnh phúc khi được nhìn thấy lại nụ cười tự nhiên và an lạc của một tù nhân với mức án tù 25 năm cho đến chung thân. Hiểu rõ về tâm thức và cảm thọ, cùng với thiền tập, người tù nhiều phiền não, u uẩn và âm ỉ bạo lực này đã trút bỏ được phần nào khổ đau và đã nở nụ cười, hồn nhiên. Vốn là họa sĩ, những bức vẽ tối tăm của anh trong nhà giam giờ đã khởi sắc, như có một thứ ánh sáng an vui, bình tâm và hạnh phúc đã len lỏi vào trong anh - điều này được biểu đạt qua bức vẽ hoa sen thật đẹp, thật tươi sáng và hiền lành mà anh đã vẽ tặng tôi.

Thực ra, không chỉ có tù nhân mới bị giam hãm, mất tự do mà chính mỗi người lao chen bên ngoài cũng có những “nhà ngục” riêng và đánh mất hạnh phúc. Mỗi người nếu cứ chạy theo vật chất và những mối quan hệ không bền chắc bên ngoài thì có thể được xem là đang sống trong “nhà ngục” riêng của chính mình. Muốn tháo bỏ những “nhà ngục” chắn ngăn chúng ta khỏi hạnh phúc cần có sự thay đổi ở ba phương diện sau:

Thứ nhất, về mặt vật chất chúng ta nên biết đủ và bớt ham muốn.

Thứ hai, về công việc, nghề nghiệp và những mối quan hệ bạn bè. Nếu công việc đang làm mang lại nhiều phiền não thì tốt nhất là nên dừng lại tìm một việc làm khác. Nếu không hoặc chưa thể thay đổi công việc thì bản thân phải có cách đối trị phiền não cho bản thân vì nếu không sẽ dễ rơi vào khủng hoảng tinh thần. Đồng thời nên tỉnh giác và có sự chọn lọc trong các mối quan hệ bạn bè, đồng nghiệp để giúp ta tiến triển một cách tốt đẹp, an vui hơn.

Thứ ba, về ngũ uẩn - phương diện vi tế hơn. Mỗi người nên có sự quán chiếu kỹ càng và thường xuyên để bản thân có được thời gian chăm sóc sức khỏe, tinh thần và đời sống tâm linh của mình một cách phù hợp”, thầy Thích Thiện Tâm nói.

Biết đủ thì người nghèo khổ cũng vui

Quả đúng như lời thầy Thích Thiện Tâm, “Hạnh phúc bây giờ và ở đây” giống như tiếng chuông nhắc ta thở biết mình thở, nhắc người biết mình đang ở đâu và “có” gì ngay hiện tại. Chỉ cần biết mình đang “có” gì và trân quý, ngay cả đó là một bất như ý. Bởi vì, thực ra, bất như ý cũng là một sự thật mà ta đã từng gieo, mình nhận về là tất yếu rồi. Và cũng bởi, đây cũng là cơ hội hay để ta rèn luyện tâm mình, xem nó chộn rộn hay yên bình, lo lắng hay điềm tĩnh.

Hai năm qua, nhân loại nhìn về COVID-19 với nhiều sắc thái, có người đã biết ơn “anh bạn” này vì đã nhắc nhở họ nhiều thứ, từ sự vô thường đến đối diện với nó; từ lối sống buông lung, vô kỷ luật đến hậu quả nó mang về; từ việc dừng lại bớt sự lao đi để cảm nhận giá trị của một đời sống tĩnh lặng; trong đó có cả giá trị của thanh lọc môi trường liên hệ đến thanh lọc thân, tâm…

Kể một câu chuyện để kết thúc, vào triều đại nhà Minh, có một vị tiên sinh dạy học, gia cảnh bần hàn nhưng mỗi ngày đều dâng hương bái lễ, cảm tạ trời xanh ban phúc. Vợ của ông nghĩ mãi mà không hiểu, liền hỏi: “Một ngày ba bữa đều là húp cháo loãng, sao có thể tính là hưởng phúc?”. Vị tiên sinh này trả lời: “Sống ở nơi thái bình, không có chiến sự thảm họa, đó là cái hạnh phúc lớn nhất. Hàng ngày có quần áo mặc, có cái ăn, không đến mức đông chịu lạnh, đói không có gì ăn là hạnh phúc lớn thứ hai. Trong người không có bệnh tật, không có tai họa là cái hạnh phúc lớn thứ ba. Chúng ta có cả ba thứ ấy rồi chẳng phải là phúc sao?”.

Nhiều người nhìn vị tiên sinh này thường cho rằng ông không thành công, nhưng ông lại tự thấy mình hạnh phúc. Bởi vì trong lòng ông biết đủ. Chúng ta biết rằng dục vọng, ham muốn của con người là vô hạn. Người xưa có câu: “Người không biết đủ giống như con rắn muốn nuốt cả con voi”, nuốt không được cũng lại không muốn nhả ra. Trong cuộc sống, chúng ta có thể bắt gặp rất nhiều người bị “danh và lợi” thắt chặt. Họ mãi truy đuổi, một khắc cũng không dừng, có thứ này lại muốn thứ khác, có rồi lại muốn cái mới hơn.

Một điều rất hiển nhiên rằng dục vọng của con người là hoàn toàn không thể thỏa mãn được. Nếu một mực cưỡng cầu thì nhất định sẽ sinh ra phiền não. Con người sống truy cầu danh lợi vốn là để được hạnh phúc, vui vẻ, nhưng rất nhiều người vì truy cầu không được lại đánh mất niềm vui, niềm hạnh phúc vốn có của mình. Đây đúng là cái vòng luẩn quẩn của đời người. Có thể thấy rằng, tâm biết đủ quan trọng đến mức nào đối với sinh mệnh của một người.

Bình an trong tâm là điều quan trọng nhất, vì từ đó giúp ta không chạy theo cảnh vui - buồn bên ngoài, gió đời không làm mình nghiêng ngả. Đó là bình an kiến tạo từ sự dừng lại, nhìn sâu vào tự thân, vào mọi biểu hiện bên ngoài bằng mắt thường, bằng sự thấu hiểu (nhân - duyên - quả). Nếu nó là quả đắng mình gieo thì vui nhận, nếu đó là nhân - duyên bất thiện, một trắc trở người “tặng” cho mình thì cũng thương nhận, “cảm ơn vì bạn đã giúp tôi vững chãi hơn”.

Có câu nói rất hay rằng: “Đừng khóc vì không có giày đi bởi vì có người còn không có chân để đứng!”. Bởi vậy mới nói: “Cao ốc ngàn gian, đêm nằm ngủ cũng không quá hai mét, ruộng tốt vạn khoảnh, ngày ăn cũng không quá ba bữa”; “Biết đủ thì người nghèo khổ cũng vui, không biết đủ thì người giàu sang cũng u buồn”. Ở vào cùng một tình cảnh, chúng ta chỉ cần thay đổi góc nhìn, thay đổi cái tâm của mình thì tình cảnh cũng tự nhiên thay đổi, cải biến theo chiều hướng tốt. Ấy là hạnh phúc!