Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long. (Ảnh: Thùy Dung/TTXVN)

Ngày Đất ngập nước thế giới năm 2022 với chủ đề “Vì con người và thiên nhiên: Hãy yêu quý, bảo vệ và phục hồi đất ngập nước” nhằm kêu gọi sự tăng cường nỗ lực và đầu tư vào bảo tồn, quản lý và phục hồi các vùng đất ngập nước.

Đây là giải pháp hiệu quả để ngăn chặn các cuộc khủng hoảng khí hậu và đa dạng sinh học bởi các vùng đất ngập nước đang biến mất nhanh hơn 3 lần so với rừng và là hệ sinh thái bị đe dọa nhiều nhất trên Trái Đất.

Chỉ trong vòng 50 năm, kể từ năm 1970, 35% diện tích đất ngập nước trên thế giới đã bị mất đi.

Hãy yêu quý các vùng đất ngập nước

Các vùng đất ngập nước không chỉ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa và môi trường mà còn góp phần vào sự thịnh vượng của toàn cầu.

Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc, trung bình mỗi ha san hô cung cấp 130.000 USD giá trị hàng hóa và dịch vụ, thậm chí có thể lên tới 1,2 triệu USD.

Các vùng đất ngập nước ở Việt Nam đã cung cấp lương thực, thủy sản cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu, đạt trên 10 tỷ USD năm 2017. Do đó, hãy yêu quý, bảo vệ và phục hồi các vùng đất ngập nước.

[Bộ TN-MT đề nghị hưởng ứng Ngày Đất ngập nước Thế giới năm 2022]

Theo Cục Bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học (Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường), Việt Nam có gần 12 triệu ha đất ngập nước, trong đó chưa kể diện tích sông, suối ngập nước theo mùa và suối, điểm nước nóng, nước khoáng, chiếm 37% tổng diện tích đất tự nhiên toàn quốc, được phân bố ở mọi vùng sinh thái với sự đa dạng về các kiểu loại và phong phú về đa dạng sinh học.

Tây Nguyên là vùng có diện tích đất ngập nước nhỏ nhất, chỉ chiếm 3%, lớn nhất là Đồng bằng sông Cửu Long chiếm gần 49%.

Đất ngập nước ở Việt Nam được phân thành 2 nhóm với 26 kiểu, gồm đất ngập nước nhân tạo, tự nhiên (nội địa và ven biển). Đất ngập nước nhân tạo chiếm tỷ lệ lớn nhất là 72% tổng diện tích đất ngập nước, trong đó riêng đất trồng lúa chiếm 67%, đất ngập nước ven biển 18%, còn lại 10% là đất ngập nước nội địa.

Ước tính có khoảng 1.028 loài cá, 848 loài chim, 800 loài động vật không xương sống ở hệ sinh thái nước ngọt. Có trên 11.000 loài sống ở hệ sinh thái đất ngập nước biển, ven biển với 6.300 loài sinh vật đáy, 2.500 loài cá, 653 loài rong biển, trên 300 loài san hô, 94 loài cây ngập mặn, 15 loài rắn biển và 25 loài động vật biển có vú.

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Võ Tuấn Nhân cho biết hiện Việt Nam có 9 khu đất ngập nước được Ban thư ký Công ước Ramsar công nhận là khu đất ngập nước (Ramsar) thế giới gồm: Vườn quốc gia Xuân Thủy (Nam Định), Khu hệ đất ngập nước Bàu Sấu nằm trong Vườn quốc gia Cát Tiên (Đồng Nai), Vườn quốc gia Ba Bể (Bắc Kạn), Vườn quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp), Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen (Long An), Vườn quốc gia U Minh Thượng (Kiên Giang), Vườn quốc gia Mũi Cà Mau (Cà Mau), Vườn quốc gia Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu), Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long (Ninh Bình).

Với nỗ lực của Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp chặt chẽ với các địa phương, năm 2020, Việt Nam công bố thành lập thêm được 2 khu bảo tồn đất ngập nước gồm Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang-Cầu Hai (Thừa Thiên-Huế) và Khu bảo tồn đất ngập nước Thái Thụy (Thái Bình). Năm 2021, Việt Nam đề cử danh hiệu khu Ramsar cho vùng đất ngập nước Bắc Đồng Nai (tỉnh Đồng Nai). Đến nay, Việt Nam đã có 47 vùng đất ngập nước được quy hoạch trên phạm vi toàn quốc.

Bảo vệ và phục hồi

Theo Cục Bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học, Việt Nam là quốc gia thứ 50 trên thế giới và đầu tiên của khu vực ASEAN chính thức tham gia Công ước Ramsar từ năm 1989.

Hơn 30 năm gia nhập Công ước về các vùng đất ngập nước, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản liên quan đến quản lý đất ngập nước, tạo cơ sở pháp lý trong việc quản lý và phát triển bền vững đất ngập nước ở Việt Nam.

Nghị định số 109/2003/NĐ-CP là văn bản pháp lý đầu tiên quy định trực tiếp đến bảo tồn, sử dụng bền vững đất ngập nước, góp phần thực hiện hiệu quả cam kết của Việt Nam là quốc gia thành viên Công ước Ramsar.

Việt Nam triển khai nhiều hoạt động bảo tồn và sử dụng khôn khéo đất ngập nước trên toàn quốc, kiểm soát và hạn chế các hoạt động khai thác trái phép tài nguyên đất ngập nước, đặc biệt là chuyển đổi mục đích sử dụng đất ngập nước; nâng cao ý thức và trách nhiệm của cộng đồng trong sử dụng, bảo vệ tài nguyên đất ngập nước.

Tuy nhiên, các khu Ramsar nằm trong hệ thống các khu bảo tồn thuộc hệ thống rừng đặc dụng nên chưa được quản lý theo đúng bản chất của vùng đất ngập nước.

Vườn quốc gia Tràm Chim có diện tích 7.313ha. (Ảnh: Hải An/Vietnam+)

Trong số đó, Vườn quốc gia Tràm Chim là ví dụ cụ thể. Vườn quốc gia Tràm Chim được quản lý theo rừng đặc dụng nên kiểm soát cháy rừng bằng cách giữ nước.

Hậu quả là làm suy giảm giá trị đa dạng sinh học của khu Ramsar, đặc biệt số lượng cá thể Sếu đầu đỏ giảm từ hàng trăm con đến năm 2019 chỉ còn quan sát thấy 11 cá thể.

Bên cạnh đó, các khu Ramsar hiện nay chưa có sự kết nối, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm trong nước và quốc tế một cách kịp thời về quản lý đất ngập nước cũng như bảo tồn, sử dụng khôn khéo đất ngập nước.

Ngoài ra, sự hạn chế về kiến thức và kỹ năng bảo tồn, sử dụng bền vững đất ngập nước của cán bộ Ban quản lý đã ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý khu Ramsar, khu bảo tồn đất ngập nước trước các áp lực phát triển và tác động của phát triển kinh tế và biến đổi khí hậu.

Do vậy, tháng 6/2021, Việt Nam thành lập và tổ chức hoạt động Mạng lưới các khu Ramsar Việt Nam với thành viên là Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh có khu Ramsar và Ban quản lý các khu bảo tồn được công nhận khu Ramsar trong nước.

Mạng lưới sẽ kết nối các nhà khoa học, nhà quản lý, cộng đồng và các bên liên quan trong việc thúc đẩy công tác bảo tồn và sử dụng khôn khéo tài nguyên đất ngập nước của Việt Nam, đặc biệt là tăng cường hiệu quả quản lý các khu Ramsar, khu bảo tồn đất ngập nước.

Tháng 11/2021, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quyết định số 1975/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước giai đoạn 2021-2030 với mục tiêu bảo tồn, sử dụng bền vững đa dạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái của các vùng đất ngập nước, góp phần phát triển bền vững kinh tế-xã hội, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học và thực hiện các nghĩa vụ của quốc gia thành viên Công ước về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế.

Đến năm 2025, Việt Nam hoàn thành việc điều tra, thống kê, kiểm kê diện tích các vùng đất ngập nước trên phạm vi toàn quốc; xác lập được các vùng đất ngập nước quan trọng, các vùng đất ngập nước quan trọng có dấu hiệu bị suy thoái và xây dựng được cơ sở dữ liệu về các vùng đất ngập nước quan trọng.

Cả nước có 13 khu đất ngập nước được công nhận là vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế; tăng diện tích các vùng đất ngập nước quan trọng được bảo vệ trên toàn quốc; mạng lưới các khu Ramsar Việt Nam hoạt động có hiệu quả, trong đó chú trọng các hoạt động, chương trình du lịch sinh thái, du lịch thân thiện với môi trường; 70% các vùng đất ngập nước quan trọng trên toàn quốc được kiểm soát có hiệu quả việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất; chi trả dịch vụ hệ sinh thái đối với vùng đất ngập nước quan trọng được áp dụng tại một số khu Ramsar.

Đến năm 2030, tất cả các vùng đất ngập nước quan trọng trên toàn quốc được tổ chức điều tra, đánh giá, quản lý, quan trắc, giám sát theo quy định tại Nghị định số 66/2019/NĐ-CP ngày 29 tháng 7 năm 2019 của Chính phủ về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước và hướng dẫn của Công ước Ramsar; cả nước có 15 khu đất ngập nước được công nhận là khu Ramsar; tăng số lượng các khu bảo tồn đất ngập nước; phục hồi được ít nhất 25% vùng đất ngập nước quan trọng bị suy thoái.

Các vùng đất ngập nước quan trọng trên toàn quốc được kiểm soát có hiệu quả việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất và phát triển các hoạt động, chương trình du lịch sinh thái, du lịch thân thiện với môi trường; chi trả dịch vụ hệ sinh thái đối với vùng đất ngập nước quan trọng được áp dụng tại khu bảo tồn đất ngập nước, khu Ramsar; năng lực và trang thiết bị cho các tổ chức, cá nhân làm công tác bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước quan trọng được tăng cường.

Để thực hiện thành công các mục tiêu và nhiệm vụ, 6 nhóm giải pháp được tập trung gồm: hoàn thiện các văn bản chính sách, pháp luật về quản lý các vùng đất ngập nước; tăng cường hiệu quả hoạt động của các tổ chức quản lý về đất ngập nước; đa dạng hóa nguồn lực cho bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước; đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức, tăng cường thực thi pháp luật về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên đất ngập nước; thúc đẩy hoạt động nghiên cứu về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên đất ngập nước; tăng cường hợp tác quốc tế trong bảo tồn và sử dụng bền vững đất ngập nước./.