Thực tiễn cho thấy các chi phí mà cơ quan THADS phải bỏ ra để tổ chức thu các khoản án phí có giá trị nhỏ gây tốn kém không ít cho ngân sách nhà nước. Từ đó việc thu khoản án phí này không những không đạt được mục đích đề ra mà ngược lại, còn gây lãng phí.

Khó khăn trong tổ chức thi hành

Án phí là khoản chi phí về xét xử một vụ án mà đương sự phải nộp trong mỗi vụ án do cơ quan có thẩm quyền quy định. Án phí bao gồm: Án phí hình sự; Án phí dân sự gồm có các loại án phí giải quyết tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; Án phí hành chính.

Theo quy định tại Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14, thì mức án phí hình sự sơ thẩm mà người bị kết án phải nộp hiện nay là 200.000đ; mức án phí áp dụng đối với việc tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động không có giá ngạch là 300.000đ. Đối với vụ án liên quan đến nghĩa vụ cấp dưỡng mà các đương sự thỏa thuận được với nhau về mức cấp dưỡng và phương thức cấp dưỡng trước khi mở phiên tòa nhưng có yêu cầu Tòa án ghi nhận trong bản án, quyết định thì người có nghĩa vụ cấp dưỡng phải chịu 50% mức án phí dân sự sơ thẩm như đối với trường hợp vụ án dân sự không có giá ngạch theo đó, tùy từng trường hợp, mức án phí cấp dưỡng là 150.000đ.

Ngoài những vụ việc Tòa án đã thông báo yêu cầu đương sự nộp tiền tạm ứng án phí trước khi xét xử, thực tiễn tổ chức thi hành án đối với số tiền án phí có giá trị nhỏ rất khó khăn. Đối với các bản án, quyết định hình sự, người phải thi hành án thường phải chấp hành hình phạt tù, một số đối tượng nghiện ma túy, hoàn cảnh kinh tế vô cùng khó khăn; đối với những việc thi hành án Hôn nhân gia đình, đương sự sau khi ly hôn cũng thường bỏ đi nơi khác, không còn cư trú ở tại địa phương …nên việc tổ chức thi hành án rất khó khăn. Để thi hành khoản tiền này, Chấp hành viên thường không thể áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án do giá trị số tiền phải nộp quá nhỏ, không đủ để chi phí cưỡng chế thi hành án mà chỉ có thể thuyết phục vận động đương sự tự nguyện thi hành hoặc vận động người thân của người phải thi hành án nộp thay (thậm chí nhiều trường hợp người phải thi hành án không có người thân thích hoặc người thân thích của họ từ chối nộp thay) dẫn đến hiệu quả thi hành án đạt thấp.

Trình tự thủ tục tổ chức thi hành án đối với một vụ việc có giá trị nhỏ như 200.000đ cũng giống như tổ chức thi hành án đối với các vụ việc thi hành án có giá trị lớn đến hàng trăm triệu đồng. Việc thiết lập văn bản, giấy tờ và tống đạt các loại văn bản, giấy tờ theo đúng quy định pháp luật làm tiêu tốn khá nhiều thời gian và công sức của chấp hành viên cơ quan THADS. Thực tiễn cho thấy các chi phí mà cơ quan THADS phải bỏ ra để tổ chức thu các khoản án phí này cũng gây tốn kém không ít cho ngân sách nhà nước. Từ đó việc thu khoản án phí có giá trị nhỏ không những không đạt được mục đích đề ra mà ngược lại, còn gây lãng phí.

Có thể thấy mức án phí quá thấp chỉ mang tính chất tượng trưng, vì số tiền mà người bị kết án phải nộp (án phí hình sự sơ thẩm: 200.000đ) hoặc án phí cấp dưỡng 150.000đ không đủ để chi phí cho bất kỳ việc xét xử vụ án nào và cũng không tác động nhiều đến nguồn thu ngân sách nhà nước. Xét đến mục đích răn đe, giáo dục ý thức chấp hành pháp luật của người bị kết án thì với khoản tiền nhỏ đó, tính chất răn đe cũng khó đạt hiệu quả. Mặt khác, khoản án phí này trong nhiều trường hợp cũng làm phát sinh thêm thủ tục hành chính trong việc xóa án tích của người bị kết án.

Có thể tạm thu?

Do đó, để nâng cao hiệu quả thi hành án đối với các việc thi hành án này, có thể xem xét quy định đối với khoản án phí có giá trị nhỏ yêu cầu đương sự nộp các khoản tiền án phí theo hình thức tạm thu trước khi xét xử (tương tự như việc nộp tạm ứng án phí ly hôn sơ thẩm) rồi sau đó cơ quan thi hành án tiến hành xử lý, nhập ngân sách nhà nước sẽ góp phần giảm tải một số lượng lớn công việc cho hệ thống cơ quan THADS, giúp tiết kiệm thời gian, nhân lực và chi phí của nhà nước.

Theo Điều 26 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 thì Đương sự phải chịu án phí dân sự sơ thẩm đối với yêu cầu của họ không được Tòa án chấp nhận, trừ trường hợp được miễn hoặc không phải chịu án phí sơ thẩm. Bị đơn phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm trong trường hợp toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn được Tòa án chấp nhận; Nguyên đơn phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm trong trường hợp toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn không được Tòa án chấp nhận.

Tuy nhiên việc tòa án tuyên chung số tiền án phí trong một số trường hợp lại dẫn đến khó khăn khi tổ chức thi hành án, đặc biệt là khi một bên bị đơn là vợ chồng. Điều này cũng dẫn đến những khó khăn nhất định trong quá trình tổ chức thi hành án của Chấp hành viên. Do đó, đối với khoản án phí mà một bên bị đơn là vợ chồng, Tòa án có thể xem xét tuyên cả hai vợ chồng đều phải có nghĩa vụ liên đới hoặc tách bạch nghĩa vụ của từng người trong phần nghĩa vụ chung để thuận lợi cho việc tổ chức thi hành án.