Cao Bằng với lợi thế đường biên giới tiếp giáp với Trung Quốc dài hơn 333 km, nhưng không có sân bay, cảng biển. Từ Cao Bằng, muốn tiếp cận các trung tâm chính trị, kinh tế - xã hội lớn của đất nước không có lựa chọn nào khác ngoài hệ thống giao thông đường bộ với hai tuyến QL3 (Hà Nội - Thái Nguyên - Bắc Kạn - Cao Bằng) và QL4A (Hà Nội - Lạng Sơn - Cao Bằng), thời gian di chuyển từ 7 - 8 giờ, qua những khu vực địa hình hiểm trở. Những rào cản của hạ tầng giao thông đã khiến Cao Bằng chưa phát huy được tiềm năng xứng tầm.

Tuyến cao tốc từ Đồng Đăng (Lạng Sơn) đến Trà Lĩnh (Cao Bằng) chính là lối mở, đòn bẩy đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh, kết nối Cao Bằng với các tỉnh biên giới, đặc biệt kết nối với Thủ đô Hà Nội, trung tâm kinh tế, chính trị và văn hóa của cả nước.

Biến điều không thể thành có thể

Tuyến cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, được Bộ GTVT lập quy hoạch có chiều dài 144 km, với tổng vốn đầu tư trên 47.000 tỷ đồng. Đây là dự án rất khó khăn cả về địa hình, địa chất, yếu tố kỹ thuật, thủ tục pháp lý, đặc biệt là nhu cầu vốn rất lớn. Đã có nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước đến quan tâm, tìm hiểu, khảo sát nhưng họ đều không quay trở lại, vì thế trong nhiều năm qua dự án vẫn chưa thể triển khai thực hiện.

Năm 2019, tỉnh Cao Bằng đã mời Tập đoàn Đèo Cả tham gia nghiên cứu triển khai dự án. Quy hoạch ban đầu sau năm 2030, đã được tham mưu địa phương đề xuất Thủ tướng Chính phủ triển khai sớm trước năm 2030 để có cơ sở nghiên cứu, triển khai dự án.

Với kinh nghiệm xây dựng thành công các công trình giao thông trọng điểm, Tập đoàn Đèo Cả đã đề xuất phương án điều chỉnh hướng tuyến với hầm xuyên núi cùng cầu vượt thung lũng, rút ngắn chiều dài tuyến xuống còn dưới 100 km, giảm tổng mức đầu tư xuống còn khoảng 23.000 tỷ đồng, giảm gần một nửa so với phương án ban đầu.

Tuy nhiên, tổng mức đầu tư 23.000 tỷ đồng trong bối cảnh tỉnh Cao Bằng còn khó khăn, bắt buộc nhà đầu tư đề xuất dự án phải tiếp tục có những giải pháp phân kỳ đầu tư với giai đoạn 1 khoảng 14.000 tỷ đồng để việc thực hiện dự án trở nên khả thi. Lưu lượng thấp là một trong những thách thức lớn nhất khiến rất nhiều nhà đầu tư đã bỏ cuộc.

Ngày 29/5/2021, trong chuyến đi kiểm tra thực tế toàn tuyến cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã yêu cầu tỉnh Cao Bằng phối hợp cùng nhà đầu tư nghiên cứu điều chỉnh hướng tuyến nhằm tối ưu bài toán tài chính tổng thể cho phát kinh tế vùng, phải kết nối đến các cửa khẩu, khu kinh tế, dịch vụ.

Đặc biệt, tại dự án cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh lần đầu tiên đã tổ chức thi tuyển kiến trúc với giải thưởng lên đến 1 tỷ đồng, nhằm tạo đòn bẩy cho lưu lượng "biến dòng người thành dòng tiền", tạo điểm nhấn cảnh quan các công trình đặc biệt như hầm, cầu, nút giao, trạm dừng nghỉ như một điểm thăm quan, thu hút du khách, phương tiện, đa dạng các nguồn vốn, địa phương dồn toàn lực kỳ trung hạn 2021 - 2025 để góp vốn "mồi", thu hút nhà đầu tư.

Lối thoát cho các địa phương nghèo

Có điều đặc biệt, Đồng Đăng - Trà Lĩnh là dự án "thí điểm" các chính sách PPP mới. Đây là dự án PPP giao thông đầu tiên thực hiện theo Nghị định 63 và sau này cũng là dự án đầu tiên thực hiện theo Luật PPP. Nhiều vướng mắc khi các thông tư, nghị định chưa hoàn thiện, thủ tục bị kéo dài nhưng Cao Bằng và nhà đầu tư đề xuất dự án đã kiên trì theo đuổi đến cùng.

Theo tính toán, thực hiện theo phương thức đầu tư PPP so với việc chọn hình thức đầu tư công thì dự án đã tiết kiệm được cho ngân sách hơn 10.000 nghìn tỷ đồng. Trong đó, 4.500 tỷ đồng là phần vốn của nhà đầu tư, 6.000 tỷ đồng từ ngân sách khi Nhà nước sẽ phải bỏ ra cho chi phí vận hành, bảo trì trong suốt vòng đời dự án gần 25 năm.

Đồng Đăng - Trà Lĩnh đã đi được chặng đường dài, chứng kiến sự quyết tâm rất lớn của các bên tham gia từ địa phương đến doanh nghiệp và ngân hàng bằng rất nhiều nỗ lực, sáng tạo vượt khó. Đây sẽ là dự án minh chứng cho mô hình hợp tác công tư đi vào hiện thực, là lối thoát duy nhất cho các nước đang phát triển và sự chọn lựa cho các địa phương thoát nghèo.

Trong bối cảnh Luật PPP ban hành nhưng rất ít dự án PPP được triển khai, thậm chí một số dự án đã phải chuyển đổi sang hình thức đầu tư công, kéo dài thủ tục, tiêu tốn thêm nhiều vốn ngân sách thì dự án PPP Đồng Đăng - Trà Lĩnh như một mô hình mẫu để nhân rộng. Chính sách được tháo gỡ kịp thời sẽ tạo hành lang quan trọng để lĩnh vực PPP phát triển theo đúng kỳ vọng, tạo nguồn lực phát triển, mang lại lợi ích tổng thể cho đất nước, người dân và doanh nghiệp.

Nguồn: Kỳ vọng mô hình kiểu mẫu về PPP ở cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh | Tạp chí Giao thông vận tải (tapchigiaothong.vn)