Những năm qua, Kiểm toán Nhà nước đã thực hiện kiểm toán tại các doanh nghiệp, dự án đầu tư có quản lý, sử dụng vốn, tài sản Nhà nước và đã có nhiều phát hiện kiểm toán quan trọng.

Song trên thực tế, một số những sai phạm đã được Kiểm toán Nhà nước chỉ ra nhưng đơn vị vẫn tái phạm hoặc tiếp tục xảy ra ở những đơn vị khác. Thậm chí, một số vụ án lớn như các trường hợp của Tập đoàn FLC, Tân Hoàng Minh, Thuận An, Phúc Sơn.

Trên 660 báo cáo đã kiến nghị kiểm điểm

Để làm rõ hơn những vấn đề, ông Đặng Thế Vinh, Phó tổng Kiểm toán Nhà nước đã có cuộc trao đổi với VietnamPlus về thực trạng cũng như trách nhiệm của các đơn vị, cơ quan có thẩm quyền.

- Thưa ông, có những sai phạm đã được Kiểm toán Nhà nước chỉ ra từ những năm trước nhưng các doanh nghiệp, chủ dự án đầu tư vẫn tái phạm hoặc tiếp tục xảy ra ở những đơn vị khác, nguyên nhân do đâu?

Ông Đặng Thế Vinh: Trong 5 năm qua (2019-2023), Kiểm toán Nhà nước đã kiểm toán và phát hành 1.345 Báo cáo kiểm toán, kiến nghị 331.370 tỷ đồng (gồm tăng thu ngân sách Nhà nước 30.540 tỷ đồng; Giảm chi ngân sách Nhà nước 96.180 tỷ đồng; Kiến nghị khác 204.640 tỷ đồng). Bên cạnh đó, Kiểm toán Nhà nước cũng kiến nghị rà soát, sửa đổi, bổ sung 1.069 văn bản (gồm 14 văn bản Luật, 01 nghị quyết của Quốc hội; 16 Quyết định; 42 Nghị định; 124 Thông tư và 872 văn bản khác). Ngoài ra, 663 Báo cáo kiểm toán đã có kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm của tổ chức, cá nhân có liên quan đồng thời chuyển 19 vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật qua kiểm toán cho Cơ quan Cảnh sát điều tra các cấp xem xét xử lý.

Trong lĩnh vực đầu tư, Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra nhiều tồn tại, hạn chế, từ việc lập, phân bổ, giao kế hoạch vốn đầu tư đến việc phê duyệt chủ trương đầu tư, phê duyệt dự án và công tác thiết kế, đấu thầu, lựa chọn nhà thầu, tạm ứng, nghiệm thu, thanh toán, quản lý tiến độ…

Với doanh nghiệp có trên 50% vốn Nhà nước, những bất cập chủ yếu được phát hiện gồm thực hiện nghĩa vụ với ngân sách chưa đầy đủ, do hạch toán sai doanh thu, chi phí; Quản lý chi phí, giá thành sản phẩm chưa chặt chẽ, định mức sản xuất kinh doanh chưa phù hợp thực tế; Quản lý nợ còn bất cập, còn để phát sinh nợ phải thu quá hạn, khó đòi lớn; Đầu tư tài chính hiệu quả chưa cao, hoạt động sản xuất kinh doanh không hiệu quả, thua lỗ...

Kết quả kiểm toán thời gian qua có thể thấy những tồn tại trên đã xảy ra tại nhiều doanh nghiệp, thậm chí khi được chỉ ra và yêu cầu khắc phục nhưng vẫn tái phạm.

Để khắc phục tình trạng này, Kiểm toán Nhà nước đã công khai kết quả kiểm toán hàng năm và trách nhiệm thực hiện kết luận, kiến nghị thuộc về các doanh nghiệp và các cá nhân, đơn vị có liên quan theo quy định. Do đó, việc tiếp tục xảy ra các sai phạm tại các doanh nghiệp thuộc trách nhiệm của bản thân doanh nghiệp và tổ chức, cá nhân có liên quan đến quá trình quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công. Trường hợp doanh nghiệp tiếp tục sai phạm, Kiểm toán Nhà nước sẽ kiến nghị các biện pháp xử lý tương xứng.

Trách nhiệm của Kiểm toán Nhà nước?

- Liên quan đến các dự án của Tập đoàn Phúc Sơn, Thuận An hay trường hợp của Tập đoàn FLC, Tân Hoàng Minh, Kiểm toán Nhà nước có thực hiện kiểm toán không? Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm như thế nào trong việc không phát hiện ra sai phạm tại các doanh nghiệp này?

Ông Đặng Thế Vinh: Qua rà soát hoạt động kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước từ năm 2020 trở lại đây, Kiểm toán Nhà nước có lựa chọn kiểm toán một số dự án đầu tư, trong đó có Công ty cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn, Công ty cổ phần Tập đoàn Thuận An thực hiện thi công một số gói thầu. Trên cơ sở hồ sơ, tài liệu do chủ đầu tư/ban quản lý dự án cung cấp. Tại thời điểm đó, Kiểm toán Nhà nước đã chỉ ra một số tồn tại trong việc thực hiện dự án này và đã có kiến nghị xử lý tài chính, kiến nghị trách nhiệm tương ứng với các sai sót.

Gắn với trách nhiệm các doanh nghiệp, dự án được kiểm toán có sai phạm, kiến nghị khởi tố thời gian qua cần phân loại 2 nhóm. Thứ nhất, các hành vi sai phạm của Tập đoàn Tân Hoàng Minh, FLC không thuộc đối tượng kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước. Việc kiểm toán các báo cáo tài chính của các doanh nghiệp nêu trên chủ yếu do các công ty kiểm toán độc lập thực hiện.

Các sai phạm của Thuận An, Phúc Sơn liên quan đến các dự án đầu tư công, thuộc đối tượng kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước song không phải là đơn vị được kiểm toán theo Luật Kiểm toán Nhà nước. Bởi, các đơn vị được kiểm toán là các chủ đầu tư, ban quản lý dự án.

Cần phải thấy rõ, Kiểm toán Nhà nước có chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị. Mục tiêu kiểm toán là xác nhận tính trung thực, hợp lý của Báo cáo tài chính, quyết toán; Đánh giá tính tuân thủ, tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực dự án. Đơn vị được kiểm toán là các chủ đầu tư, ban quản lý và không kiểm toán nhà thầu. Hiện nay, Kiểm toán Nhà nước đang thực hiện kiểm toán các doanh nghiệp có vốn Nhà nước đầu tư (doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ) và không kiểm toán các doanh nghiệp tư nhân, không có vốn Nhà nước đầu tư.

Đáng lưu ý, trường hợp các đơn vị sai phạm thường có sự cấu kết, thông đồng hết sức tinh vi giữa các cá nhân có thẩm quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ liên quan và nằm ngoài khả năng, phạm vi tiếp cận, phương pháp kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước. Kiểm toán Nhà nước không có chức năng điều tra (như cơ quan cảnh sát điều tra) nên các hành vi tham nhũng, tiêu cực tinh vi ẩn sau hoạt động đầu tư, hồ sơ dự án được hợp thức hóa, sai phạm chỉ phát hiện được qua hoạt động điều tra. Do vậy, Kiểm toán Nhà nước chưa phát hiện được các hành vi tội phạm tại các dự án kiểm toán như cơ quan cảnh sát điều tra đã phát hiện, khởi tố thời gian qua. Mặt khác, đến nay Kiểm toán Nhà nước cũng không có thông tin nào về trách nhiệm của Kiểm toán viên Nhà nước liên quan đến các vụ việc.

- Để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động và hạn chế những sai sót của các doanh nghiệp, dự án đầu tư, Kiểm toán Nhà nước có những giải pháp gì trong thời gian tới, thưa ông?

Ông Đặng Thế Vinh: Với đặc thù của Ngành, Kiểm toán Nhà nước chủ yếu tập trung ở khía cạnh phòng ngừa, phát hiện các sai phạm và kiến nghị xử lý tăng thu, giảm chi ngân sách Nhà nước, đặc biệt là kiến nghị hoàn thiện cơ chế chính sách, chấn chỉnh công tác quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công.… Trường hợp phát hiện ra hành vi có dấu hiệu tội phạm kiến nghị hoặc chuyển cơ quan điều tra để điều tra làm rõ, xử lý theo quy định.

Các sai phạm được các đối tượng cố tình gian lận, cấu kết thông đồng hợp thức hồ sơ, tạo lập hồ sơ trái pháp luật, đặc biệt là các sai phạm trong tổ chức đấu thầu, lựa chọn nhà thầu tại các dự án, thì việc phát hiện qua kiểm toán là rất khó và chỉ có thể thông qua nghiệp vụ điều tra.

Qua những vụ việc trên, Kiểm toán Nhà nước cũng nhận thấy trách nhiệm của mình càng phải cao hơn nữa trong hoạt động kiểm toán. Vì vậy, Kiểm toán Nhà nước đã đề ra một số giải pháp, trong đó quán triệt và tổ chức thực hiện nghiêm các quan điểm, chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đồng thời nâng cao chất lượng nguồn nhân lực kiểm toán viên cũng như hoàn thiện hệ thống chuẩn mực kiểm toán, quy trình kiểm toán, phương pháp kiểm toán.

Bên cạnh đó, Kiểm toán Nhà nước sẽ tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đổi mới phương pháp kiểm toán để phát hiện, xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý tài chính, tài sản công. Ngành khẳng định sẽ xử lý nghiêm các trường hợp kiểm toán viên vi phạm đạo đức nghề nghiệp, văn hóa ứng xử; các biểu hiện, hành vi tham nhũng, tiêu cực.

Trân trọng cảm ơn ông!