Mới đây, đoàn giám sát đại biểu quốc hội khoá XV đã có báo cáo về việc thực hiện chính sách pháp luật về thực hành tiết kiệm chống lãng phí giai đoạn 2016 - 2021.

Báo cáo nêu rõ, riêng đối với lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên, khoáng sản. Đoàn giám sát cho rằng:

Hệ thống chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng đất còn chưa đồng bộ, chậm được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện. Nhiều nội dung quy định chưa đầy đủ, còn bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn và là kẽ hở để các tổ chức, cá nhân liên quan có thể trục lợi gây lãng phí, tham nhũng trong quản lý, sử dụng đất.

Cụ thể là: Các hạn chế, vướng mắc về quy định pháp luật trong xác định giá đất tiềm ẩn rủi ro cho công tác xác định giá đất từ việc xác định giá không phù hợp giá thị trường, gây thất thu Ngân sách Nhà nước.

Theo đó, phương pháp xác định giá đất theo phương pháp so sánh và phương pháp thặng dư với quy trình các bước thực hiện khá phức tạp, không minh bạch, dẫn đến doanh nghiệp, người dân khó nắm bắt được để có thể tự xác định phương án đầu tư, sản xuất kinh doanh của mình; công chức cơ quan nhà nước có trách nhiệm tham gia xác định giá đất cũng gặp khó khăn, lúng túng. Thực tế nhiều dự án được giao đất nhưng việc xác định giá đất bị kéo dài, chậm huy động nguồn thu Ngân sách Nhà nước, làm chậm trễ việc triển khai thực hiện dự án, làm lãng phí nguồn lực đất đai, làm giảm hiệu quả đầu tư, hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của Doanh nghiệp.

Thứ hai, pháp luật về đất đai chỉ quy định việc đấu giá quyền sử dụng đất đối với trường hợp giao đất, cho thuê đất, chưa quy định chặt chẽ, bắt buộc phải đấu giá đối với đất do doanh nghiệp đang quản lý, sử dụng khi chuyển mục đích sử dụng đất;

Thứ ba, quy định về đối tượng được giao đất, cho thuê đất không qua đấu giá còn khá rộng, chưa cụ thể. Các quy định này cùng với những bất cập, thiếu minh bạch trong việc xác định giá đất không sát giá thị trường là kẽ hở cho tiêu cực, gây thất thoát Ngân sách Nhà nước khi chuyển quyền sử dụng đất từ DNNN sang tư nhân thông qua cổ phần hóa, sau đó chuyển mục đích sử dụng đất mà không phải đấu giá,...;

Thứ tư, còn nhiều vướng mắc trong thực hiện chính sách tiền thuê đất;

Thứ năm, quy định về trình tự, thủ tục, điều kiện giao đất để thực hiện dự án không hợp lý, không cụ thể dẫn đến tình trạng nhiều chủ đầu tư không đủ năng lực thực hiện dự án;

Thứ sáu, việc thực hiện chính sách miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất trong ưu đãi đầu tư còn chưa cụ thể, chưa rõ ràng.

Cụ thể như: Theo quy định tại khoản 1 Điều 118 Luật Đất đai năm 2013: “1. Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất, cho thuê đất theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất trong các trường hợp sau đây, trừ các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này”; theo điểm b khoản 2 Điều 118, một trong các trường hợp giao đất không qua đấu giá quyền sử dụng đất là: “Sử dụng đất được miễn tiền sử dụng đất, tiền thuê đất quy định tại Điều 110 của Luật này”.

Điều 110 Luật Đất đai quy định chung về các trường hợp được miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, trong đó: “a) Sử dụng đất vào mục đích sản xuất, kinh doanh thuộc lĩnh vực ưu đãi đầu tư hoặc địa bàn ưu đãi đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư, trừ dự án đầu tư xây dựng nhà ở thương mại”, “g) Các trường hợp khác theo quy định của Chính phủ.”; và giao “Chính phủ quy định chi tiết Điều này” (khoản 2 Điều 110).

Tại Điều 19 Nghị định số 46/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ về thu tiền thuê đất, thuê mặt nước quy định 02 loại miễn tiền thuê đất, gồm: Miễn toàn bộ thời gian thuê đất và miễn tiền thuê đất có thời hạn (trong đó bao gồm trường hợp miễn trong thời gian XDCB). Tuy nhiên, tại khoản 5 Điều 3 Nghị định 135/2016/NĐ-CP ngày 09/9/2016 của Chính phủ quy định “. Không áp dụng miễn, giảm tiền thuê đất trong trường hợp đấu giá quyền sử dụng đất để cho thuê.” dẫn đến bất cập trong tổ chức thực hiện; cụ thể: Quy định không thể hiện rõ không áp dụng miễn tiền thuê đất trường hợp miễn toàn bộ thời gian thuê đất hay cả trường hợp miễn có thời hạn trong trường hợp đấu giá quyền sử dụng đất để cho thuê (và các quy định trích dẫn trên tại Điều 110, Điều 118 Luật Đất đai năm 2013 cũng không đề cập về miễn toàn bộ hay miễn có thời hạn thì không đấu giá quyền sử dụng đất để cho thuê), dẫn đến cách hiểu khác nhau khi dự án thuộc đối tượng ưu đãi đầu tư được miễn tiền thuê đất có thời hạn;

Bất cập trong việc áp dụng chính sách ưu đãi đầu tư trong trường hợp đất thu hồi từ các doanh nghiệp nhà nước theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 68 Luật Đất đai thuộc đối tượng phải giao cho tổ chức dịch vụ công về đất đai (Trung tâm phát triển quỹ đất) thu hồi và phải đấu giá quyền sử dụng đất; trong khi các dự án sử dụng đất có nguồn gốc trên nếu theo chính sách ưu đãi đầu tư được miễn tiền thuê đất, nhưng nếu phải đấu giá thì theo khoản 5 Điều 3 Nghị định 135/2016/NĐ-CP lại không được miễn; Ngoài ra, quy định không áp dụng giảm tiền thuê đất trong trường hợp đấu giá tại khoản 5 Điều 3 Nghị định 135/2016/NĐ-CP cũng không phù hợp với quy định tại điểm h khoản 1 Điều 118 Luật Đất đai 2013 (quy định Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất, cho thuê đất theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất trong các trường hợp “h) Giao đất, cho thuê đất đối với các trường hợp được giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất”.

Thứ bảy, việc mua, bán tài sản gắn liền với đất thuê trả tiền hàng năm chưa rõ, thiếu hướng dẫn cụ thể; Thứ tám, quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai chưa đầy đủ: các hành vi góp vốn bằng quyền sử dụng đất đối với đất thuê trả tiền thuê đất hàng năm và hành vi không sử dụng đất chưa có quy định mức xử phạt vi phạm hành chính;

Thứ chín, hướng dẫn về các trường hợp bất khả kháng trong các trường hợp thu hồi do vi phạm về quản lý, sử dụng đất chưa cụ thể,... dẫn đến tranh chấp khiếu kiện, thất thoát nguồn thu NSNN và lãng phí trong quản lý sử dụng đất đai.

Một số quy định của pháp luật về tài nguyên và môi trường chưa rõ ràng, cụ thể,... dẫn đến việc thực thi pháp luật không được thống nhất, đồng bộ. Một số cơ chế, chính sách chưa theo kịp, phù hợp và đồng bộ với thể chế kinh tế thị trường; một số vấn đề mới phát sinh nhưng chưa có hành lang pháp lý để điều chỉnh.