Bốc xếp hàng hóa lên tàu chở container trên Cảng Đồng Nai. (Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)

Cùng với sự tăng trưởng của kim ngạch xuất khẩu, hàng hóa của Việt Nam liên tục đối mặt với nhiều vụ việc điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài.

Dự báo, những tháng cuối năm 2023 tình hình sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp nên doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng cần tìm hiểu quy định pháp luật, thực tiễn điều tra phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh của các nước xuất khẩu, nhất là với thị trường mục tiêu.

Ông Chu Thắng Trung- Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) cho biết hàng xuất khẩu của Việt Nam phải đối mặt với ngày càng nhiều cuộc điều tra phòng vệ thương mại nước ngoài.

Đây là hệ quả tất yếu khi xuất khẩu tăng trưởng nhanh và Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu trong bối cảnh tình hình thế giới đang có nhiều biến động.

Việc Việt Nam tham gia vào nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), hàng rào thuế quan dần được dỡ bỏ, xuất khẩu nhiều mặt hàng của Việt Nam đang trên đà tăng trưởng mạnh. Tuy nhiên, điều này cũng gây áp lực cho doanh nghiệp trong nước tại thị trường nhập khẩu, buộc Chính phủ của họ phải sử dụng các công cụ chính sách để bảo vệ lợi ích của ngành sản xuất trong nước; trong đó, có biện pháp phòng vệ thương mại là công cụ được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho phép.

Ngoài ra, việc tham gia vào các chuỗi cung ứng khu vực khiến Việt Nam trở thành quốc gia thường xuyên bị kiện chung với một số nước khác như Trung Quốc, Ấn Độ... là các quốc gia có kim ngạch xuất khẩu lớn, thường xuyên bị điều tra phòng vệ thương mại hoặc bị nghi ngờ chuyển tải bất hợp pháp nhằm lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại.

Theo thống kê, đến hết tháng 9/2023, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam phải đối mặt với 234 vụ việc phòng vệ thương mại do các nước khởi kiện. Riêng trong 9 tháng năm 2023, các nước đã khởi kiện 7 vụ việc phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với Việt Nam chủ yếu là chống bán phá giá, chống lẩn tránh thuế, đến từ các thị trường thường xuyên điều tra phòng vệ thương như Hoa Kỳ, Ấn Độ, Australia... Các mặt hàng bị điều tra khá đa dạng, từ các mặt hàng xuất khẩu có kim ngạch vài chục triệu đến hàng tỷ USD; trong đó, thép, sợi… là những mặt hàng thường xuyên bị điều tra theo xu hướng chung trên thế giới.

Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán Thương mại, Trưởng cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ cho biết Hoa Kỳ đang có xu hướng áp dụng ngày càng nhiều biện pháp cản trở nhập khẩu với mục đích bảo hộ sản xuất trong nước. Chẳng hạn như: hàng rào kỹ thuật chặt chẽ, thường xuyên bổ sung quy định mới, tăng mạnh về điều tra sau đó áp thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp, chống lẩn tránh... khiến việc nhập khẩu hàng hoá ngày càng khó khăn.

Nhằm giảm nhập siêu với các nước; trong đó, có Việt Nam, Hoa Kỳ tiếp tục áp dụng ngày càng nhiều biện pháp bảo hộ. Tính đến hết tháng 5/2023, Hoa Kỳ là quốc gia khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất với Việt Nam. Tổng cộng 55 vụ, chiếm gần 25% tổng số vụ việc điều tra phòng vệ thương mại với hàng xuất khẩu Việt Nam.

Sản xuất đồ gỗ tại Công ty TNHH MTV Triệu Phú Lộc, thị xã Tân Uyên, Bình Dương. (Ảnh: Chí Tưởng/TTXVN)

Các mặt hàng bị điều tra gồm các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như thép, gỗ, thủy sản, dệt may, lốp xe, máy xịt rửa áp lực cao đến sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu nhỏ như mật ong, máy cắt cỏ, đệm mút, túi dệt...

Là ngành hàng xuất khẩu bị thị trường nước ngoài điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất và sớm nhất, đến nay, ngành hàng thép đã phải đối mặt với gần 80 vụ việc, chiếm hơn 1/3 tổng số vụ và dự báo sẽ có thêm nhiều vụ việc nữa trong thời gian tới. Tuy nhiên, doanh nghiệp thép đã dần bắt nhịp được với yêu cầu của cơ quan điều tra các nước, nhiều vụ kháng kiện đã có được kết quả tích cực.

Ông Đinh Quốc Thái, Tổng Thư ký Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho rằng, Việt Nam thường xuyên phải đối diện với vụ kiện phòng vệ thương mại liên quan đến ngành thép  do chi phí nguyên vật liệu đầu vào sản xuất cũng như nhân công đang còn thấp. Với lợi thế này, giá thành phẩm sẽ rẻ hơn so với giá sản xuất ở thị trường; trong đó, có Hoa Kỳ.

Hơn nữa, sự tăng trưởng đó kéo theo xuất khẩu cũng gia tăng nhanh chóng và một khi tăng quá nhanh đối với một mặt hàng tại thị trường nào đó sẽ dễ bị vướng vào các vụ việc phòng vệ. Nhưng ở góc độ khác, điều này lại khẳng định vị thế mới của hàng hóa và giúp doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo ông Trịnh Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), hạn chế hiện nay của doanh nghiệp trong nước chủ yếu chưa nắm rõ về pháp luật phòng vệ thương mại. Cùng đó, nhiều doanh nghiệp thiếu đội ngũ cán bộ, chuyên gia hiểu biết về luật pháp để theo dõi, chuẩn bị ứng phó linh hoạt; hệ thống sổ sách kế toán, truy xuất nguồn gốc nguyên vật liệu chưa hoàn thiện…

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã và đang tiếp tục chủ động phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp xử lý, ứng phó hiệu quả vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam.

Ngoài ra, Cục cũng trao đổi, tham vấn đưa ra quan điểm về các khía cạnh pháp lý và thực tiễn của vụ việc với Cơ quan điều tra của nước ngoài, đề nghị tuân thủ quy định của WTO; xem xét khởi kiện biện pháp phòng vệ thương mại của cơ quan điều tra nước ngoài nếu có dấu hiệu vi phạm quy định của WTO.

Một số kết quả đạt được trong năm 2022 và đầu năm 2023 như Australia chấm dứt thuế chống bán phá giá với nhôm định hình; chấm dứt điều tra chống bán phá giá với amoni nitrat. Cùng đó, Hoa Kỳ kết luận Việt Nam không lẩn tránh thuế với thép dây không gỉ và tạm thời miễn thuế phòng vệ thương mại đối với pin mặt trời; Ấn Độ dỡ bỏ lệnh áp thuế chống bán phá giá với thép mạ hợp kim nhôm kẽm của Việt Nam.

Đi liền đó là Philipines không gia hạn biện pháp tự vệ với hạt nhựa HDPE và xi măng nhập khẩu của Việt Nam, đồng thời giảm thuế chống bán phá giá đối với xi măng so với lệnh áp thuế trước đó; Mexico đánh giá ngành thép Việt Nam hoạt động theo cơ chế thị trường và giảm thuế chống bán phá giá với thép mạ trong kết luận cuối cùng so với kết luận sơ bộ trước đó…

Ông Trịnh Anh Tuấn khẳng định: Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, các ngành sản xuất, xuất khẩu trong nước phải không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh; cải tiến phương thức tổ chức sản xuất để có thể cạnh tranh bình đẳng với hàng hóa nhập khẩu ngay trên chính thị trường trong nước.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng luôn theo sát và thực hiện hoạt động phòng vệ thương mại trên cơ sở yêu cầu của ngành sản xuất trong nước, để ngăn chặn những hành vi cạnh tranh không công bằng của hàng hóa nhập khẩu theo đúng quy định pháp luật và cam kết quốc tế./.