Kỳ 1: Vì sao đăng kiểm xảy ra nhiều vi phạm?

Cơ chế xã hội hóa đăng kiểm giúp mở toang cánh cửa đầu tư, tạo ra cảnh "trăm hoa đua nở" xây trung tâm đăng kiểm. Tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, thậm chí tiêu cực đăng kiểm cũng xuất hiện nhiều hơn. 

Mặt trái của thời đăng kiểm "trăm hoa đua nở"

Năm 2019, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ chỉ có 2 trung tâm đăng kiểm, nhưng chỉ hai năm sau đã tăng lên 6 đơn vị (tổng số 8 dây chuyền kiểm định), với tổng công suất kiểm định theo thiết kế vào khoảng 224.000 xe/năm. Trong khi đó, mỗi năm toàn tỉnh này chỉ tăng thêm 5.000-6.000 xe ôtô và đến thời điểm này mới có khoảng dưới 75.000 ôtô được cấp đăng ký lưu hành, thấp hơn nhiều so với công suất kiểm định.

Với thực tế "cung vượt cầu" và việc các trung tâm đăng kiểm áp dụng cùng một mức giá kiểm định, các đơn vị đăng kiểm chủ yếu hơn nhau ở vị trí thuận lợi, có lượng xe quen… Tuy vậy, khá bất ngờ khi cách đây vài tháng, Trung tâm đăng kiểm 19-06D dù mở tại TP.Việt Trì (xã Trưng Vương, TP.Việt Trì, Phú Thọ) đã phải ngừng hoạt động để nhường sân chơi cho các đơn vị còn lại. Theo Cục Đăng kiểm VN, nguyên nhân do chủ đầu tư thấy hoạt động của trung tâm không hiệu quả nên quyết định tự ngừng hoạt động.

Một số đăng kiểm viên trên địa bàn tiết lộ, lý do trung tâm đăng kiểm trên thu hút được ít xe do mở sau, nằm gần một số đơn vị khác và nhất là xe "chạy" hết về một số trung tâm khác "làm thoáng", sẵn sàng kiểm định sơ sài, "xin – cho" để bỏ qua lỗi của xe. "Nhiều xe kiểm định ở trung tâm tôi không được, thế nhưng cứ đến Trung tâm 19-0xx ở huyện bên cạnh là qua hết", một đăng kiểm viên khẳng định.

Để làm rõ thực hư, cách đây không lâu, PV Tạp chí GTVT khi đến Trung tâm đăng kiểm 19-05D (thị trấn Thanh Sơn, huyện Thanh Sơn, Phú Thọ) vô tình gặp xe tải biển số 88C-07xxx.

 Tìm hiểu cho thấy, phương tiện này tự ý lắp thêm tấm nâng hạ phía sau thùng xe (khiếm khuyết quan trọng) nhưng không hiểu sao vẫn được Trung tâm đăng kiểm 19-05D cấp giấy chứng nhận.

Theo lời của người phụ nữ (trong nhóm 3 người) đi đăng kiểm chiếc xe trên, trước đó xe được đưa đến một trung tâm đăng kiểm ở huyện Lâm Thao (Phú Thọ) nhưng không đạt nên đến đây. Và để được cấp chứng nhận, chủ xe phải bỏ ra số tiền 1,5 triệu đồng ngoài các chi phí có hóa đơn, chứng từ.

Đến Trung tâm đăng kiểm 19-05D một ngày khác, PV tiếp tục nhận thấy việc kiểm định  tại đây khá dễ dãi, biểu hiện "xin – cho", tiêu cực. Bởi các xe dù không đạt chuẩn kỹ thuật vẫn được cấp chứng nhận đăng kiểm, song gợi ý lái xe đưa tiền.

Dẫn chứng, xe tải biển số 35C-0xxx được cấp chứng nhận đăng kiểm dù phanh tay hỏng, đèn lùi không sáng (theo lời lái xe, có ghi âm), đèn chiếu sáng gầm không đúng kiểu loại); hay xe bán tải biển số 19C-1xxx được cấp đăng kiểm dù thay đổi hoàn toàn kiểu dáng mặt trước (ca lăng, thay đổi bộ lốp, kết cấu phía sau xe so với thiết kế của nhà sản xuất…).

Nói về việc xe dù có lỗi kỹ thuật nhưng vẫn được cấp chứng nhận đăng kiểm, theo lời các lái xe trên: Sau khi xe đăng kiểm xong sẽ có loa gọi và được người của đơn vị đăng kiểm gọi vào một phòng riêng. Tại đây, nữ giám đốc của trung tâm này sẽ trực tiếp thông báo cho chủ xe có các lỗi cụ thể như lốp, phanh, đèn… và hỏi "quan điểm thế nào, đi làm lại hay làm luôn giấy tờ". Tùy theo lỗi của xe, khi khách hàng đưa tiền (200.000 – 500.000 nghìn đồng/xe) là được cấp chứng nhận đăng kiểm.

Xin nói thêm, nhằm làm rõ các thông tin nói trên, PV Tạp chí GTVT đã liên hệ qua điện thoại, trực tiếp đến Trung tâm đăng kiểm 19-05D để liên hệ làm việc, nhưng cả giám đốc trung tâm (chủ đầu tư), phó giám đốc Trung tâm đăng kiểm 19-05D (người ký giấy chứng nhận đăng kiểm) đều né tránh, từ chối trả lời.

Được biết, Trung tâm đăng kiểm 19-05D bắt đầu hoạt động năm 2020, dù năm 2021 từng có đăng kiểm viên bị Cục Đăng kiểm VN xử lý kỷ luật do bỏ qua lỗi kích thước thùng xe, nhưng sau đó thường xuyên bị phản ánh tiếp tục có vi phạm, tiêu cực.

Còn tại Trung tâm đăng kiểm 19-08D (TP.Việt Trì, tỉnh Phú Thọ), PV khi khảo sát ngẫu nhiên chứng kiến cảnh đăng kiểm viên để lái xe điều khiển phương tiện khi đang trong dây chuyền, để tiền trên cabin xe (khi xe ở công đoạn cuối trước khi ra khỏi dây chuyền)…

 Cung vượt cầu nên... làm liều!?

Trường hợp xảy ra như tại Trung tâm đăng kiểm 19-05D không phải cá biệt, mà rất dễ xảy ra trong hoạt động kiểm định tại các trung tâm đăng kiểm. Phòng Kiểm định xe cơ giới, Cục Đăng kiểm VN từng liệt kê, xếp dạng vi phạm trên vào nhóm: bỏ sót hạng mục kiểm tra, đánh giá sai tình trạng phương tiện; thực hiện sai quy trình kiểm định… nhằm cảnh báo các đơn vị đăng kiểm.

Tuy vậy, thực tế cho thấy, các trường hợp vi phạm thường diễn ra trong thời gian ngắn nên xác suất bị phát hiện, xử lý qua camera giám sát của Cục Đăng kiểm VN hoặc bị kiểm tra, phúc tra đột xuất là rất thấp, nhất là trong bối cảnh toàn quốc hiện có tới 280 trung tâm đăng kiểm như hiện nay.

Thực tế là trong 11 tháng đầu năm 2022, qua kiểm tra giám sát qua camera, kiểm tra rà soát dữ liệu, theo kết quả phản ảnh và phúc tra kết quả kiểm định, Cục Đăng kiểm VN chỉ phát hiện, xử lý 21 đăng kiểm viên, 3 nhân viên nghiệp vụ vi phạm.

Từ trường hợp trên, lãnh đạo một số đơn vị đăng kiểm ở Hà Nội và phía Bắc cho biết, tình trạng "cung vượt cầu" trong dịch vụ đăng kiểm xe cơ giới là nguyên nhân sâu xa dẫn đến các trung tâm đăng kiểm tìm mọi cách để cạnh tranh, thu hút xe đến đăng kiểm.

"Một trung tâm đăng kiểm cần đạt từ 50 xe/ngày, 1.300 xe/tháng trở lên mới có lãi. Nhiều địa phương diễn ra tình trạng "cung vượt cầu" nên các đơn vị cạnh tranh ngầm để thu hút xe. Cách phổ biến là kiểm định dễ dãi để giữ chân khách và dễ dãi thường gắn liền với xin – cho, tiêu cực", giám đốc một trung tâm phân tích.

Theo ông này, một số chủ đầu tư, lãnh đạo đơn vị đăng kiểm cũng xem nhẹ vấn đề đạo đức nghề nghiệp khi đặt mục tiêu doanh thu, lợi nhuận lên trên. Bởi chưa khi nào lĩnh vực đăng kiểm lại xảy ra sai phạm nghiêm trọng đến mức cấp khống giấy chứng nhận đăng kiểm (xảy ra năm 2019 tại Bắc Giang) hay gần đây là một loạt những vụ vi phạm nghiêm trọng đang được cơ quan điều tra làm rõ là minh chứng cho vấn đề trên.

Tìm hiểu cho thấy, sau khi Nghị định số 139/2018 của Chính phủ quy định về điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm định xe cơ giới có hiệu lực (1/1/2019), với việc không còn quy định về quy hoạch đơn vị đăng kiểm như trước, số lượng đơn vị đăng kiểm tăng nhanh chóng.

Nếu như trước năm 2019, toàn quốc có khoảng 172 trung tâm đăng kiểm thì hiện nay đã có 280 đơn vị đăng kiểm, với 492 dây chuyền kiểm định. Ở nhiều địa phương, số trung tâm đăng kiểm vượt quá xa so với nhu cầu kiểm định và sự phân bổ của các trung tâm không đều. Có nơi các đơn vị đăng kiểm chỉ cách nhau vài kilomet (điển hình như tại Nam Định, Bình Dương…) luôn tiềm ẩn nguy cơ cạnh tranh gay gắt.

Theo chuyên gia giao thông Nguyễn Ân, hoạt động của các trung tâm đăng kiểm trước đây mang tính chất quản lý nhà nước nên khi trở thành dịch vụ xã hội hóa luôn có mối tiềm ẩn lớn về cạnh tranh không lành mạnh, tiêu cực để tìm kiếm lợi nhuận. Thực tế này cũng được dư luận, Cục Đăng kiểm VN khuyến cáo đối với các nhà đầu tư khi tham gia đầu tư kinh doanh dịch vụ kiểm định xe cơ giới.